रा. मानन्धर
द्वलंद्वः दँनिसें स्वनिगलय् च्वनाः थनया धर्म, संस्कृति व परम्परा छायेपियेगु जक मखु,थनया चा लः व फय् नं यचुपिचु याना वयाच्वंपिं नेवाःतय् आकासय् हाकुगु सुपाचं त्वपूवःगु दु। थुकिया दकलय् थारान्हुइकीगु दसु जुयाः पशुपति क्षेत्र बिकास कोषया गुरुयोजना दं वयाच्वंगु दु।
श्री पशुपतिनाथ व वया द्वलंद्वःदै पुलांगु परम्परायात दुमदु मधासे, फु मफुया बिचाः तक मयासे थःगु धर्म धकाः न्हापांनिसें याना वयाच्वंगु परम्परा रीतिरिवाज व नख: चखः जक मखु श्री पशुपतिनाथया हे अभिन्न अंग कथं थीथी तान्त्रिक पुजा व देवदेवीया जात्रा न्यायेकाच्वंपिं अनया नेवा:तय्गु नुगलय मलः जूवल जब देया दक्व कानून ल्व:मंकाः कोषं अनच्वंपिं स्ववासीतयत थनाछ्वयेगु निर्णय यात। २०४२ सालंनिसें थीथी नां वपदिधकारी जुयाः वःपिं कथित हिन्दूतय्सं थ्व कोष (वा न्हापा बिकास समिति)या नामय् तःकः बिवाद हयेधुंकल । थुकिया हे लिपांगुपलाः कथं झिंन्यादँ तक उसि यानाच्वंगु गुरुयोजनायात पास यानाः चांचां धयाथें २०५९ वैशाख १५ गते छगू सुचं पिकाल । आः कोषं अनया ४,००० म्ह ति नेवाःतय्गु भविष्यय यस चिंथनाब्यग अले हिन्दूत जक मखु, नेपालीत जक मख सारा विश्वं हे थः नालातःगु विश्व सम्पदा क्षेत्रया बिकास यायेगु क्वःछिउगु दु । उगु सच निदा द स्वयाः पलांग पुरातात्विक धार्मिक व तिक क्षेत्रया १८३ कित्ता जमिन याउँक हे कोषयागु दयेका बिल।
उग सचं कथं पशुपति क्षेत्रया प्यंगः या देगः बछलेश्वरी माईया दबू, सतः, चाँगु- या देगः व चक, कुमारीया देगः, बासुकी या पजारीया सतः, भट्टया सतः व देगः, रिया देगः, श्री शंकराचार्यया देगः, झंकेश्वरीया देगा. अरुण बरुण हिति, श्री शंकराचार्य मठया या पशपतिनाथ क्षेत्र सुधार समितिया ज्याकू कालीया क्यब लगायत थीथी देगः, सतः व परातात्विक सम्पदायात अधिग्रहण यानाकाःगु दु। आः न्हयसः वइ- द्यः देगः धइगु कोषया खः धका न्हापा हे घोषित जुइधुंकूगु खः । बरु कोषं
संरक्षण, सुधार व जिणोद्धार यायेत थःगु धायेमाः, स्यंकेत, वांछ्वयेत मखु । आः हानं थःग हे जग्गा ‘सम्पत्ति’ हानं अधिग्रहण यानाकायेगुया अर्थ छु खः ? स्पष्ट दु- आः कोषं उकियात संरक्षण व जिर्णोद्धार यायेत मखु, मेगु हे छं यायेत कायेत्यंगु दु । अले व ‘मेगु हे छु’ धइगु स्पष्ट यायेत कोषया प्रवक्ता तयार मदु।
कोषया सिवाय सलंसः = न्हापा थापना यानाः पुज्यानातःपिं द्यःत व ऐतिहासिक सतःत जक मख, पशुपतिनाथया दच्छियंकं थीथी पुजाय थीथी कथं सरिक जइमाःपिं व थःग जात कथंया योगदान बीमाःपिं नेवाःतय्गु पुलांगु वस्ती नं लाःगु दु। स्वनिगलय् थःने व क्वःने स्वानाः दयाच्वंग यया अस्तित्व खनेदये न्ह्यः हे छगू सभ्य, सुसंस्कृत व धार्मिक वस्तीया रुपय् बिकास जुइधुंकूगु ग्वल वा देवपत्तनया छगू अंश कथं बिकसित पशुपति लागाया लगं लाछि आदिया नं अस्तित्व मदइगु खनेदत। अन च्वनीपिं बैद्य, राजोपाध्याय, कर्माचार्य, जोशी, भण्डारी, भट्ट, विसेत, संगत, पोडे, नउ, कउ, कुसले, नाय, ज्यापु, सामि, श्रेष्ठ व बाँडा इत्यादित थःयसें च्वंवंगु मखु, उपिं ला पशुपतिनाथया महात्म्यया हे छगू ब्व खः । उपि मध्ये यक्वस्या अन आगंद्यःत दु, व द्यःलिसे इलय् ब्यलय् न्यायेकेमाःगु पुजा व जात्रात नं दु । अथे हे उपिं दच्छिया ३६५ दिनय् श्री पशुपतिनाथयाथाय् जुइगु पर्वपुजा व जात्राय् नं सहभागी जुइमाः वा उमिसं हे जात्रा चले यायेमाः । स्वाभाविक खः, उपिं अन मन्त धाःसा दच्छियंक न्ह्याइगु ४० गू ति जात्रा नं मदयावनी। आः अन बछलेश्वरी, मचातिया जात्रा, खड्ग जात्रा, गंगामाइया जात्रा, राधाकृष्ण जात्रा, भिंद्यः जात्रा, माघया रथजात्रा, चाँगनारायण जात्रा, माधवनारायण जात्रा, जयबागेश्वरी जात्रा, गुह्येश्वरी जात्रा नं मदयावनी । विश्वन्यंकं पलांग सम्पदा व संस्कृति ल्यंकातयेग अभियान वयाच्वंबलय् विश्व सम्पदाया धलखय लाःग क्षेत्रय् सरकारीस्तरं हे नियोजित कथं यायेत्यंग थ्व अतिक्रमणया न्ह्याक्व निन्दा याःसां मगाः । पशुपति क्षेत्र धइगु थः हे नं कानुनी रुपं संरक्षिण थाय् खः । २०१३/७/१५य् लालमोहर जूगु प्राचीन स्मारक संरक्षण ऐन २०१३या परिचयय हे ‘गुगुं नं प्राचीन स्मारकयात नष्ट याये, थुने, चिइके, हिले, बिरुप याये अनधिकृत ज्याय् छयले व मेगु गुगुं नं किसिमं हानी नोक्सानी याये’ धइगु ज्यायात निषेध यानातःगु दु । थथे तुं श्री ५या सरकारं थुकि यात संरक्षित स्मारक क्षेत्र धकाः नं घोषणा यायेधुंकूगु दुसा सन् १९७९ निसें थ्व स्वनिगःयात विश्व सम्पदा धलखय् लाकीगु छगू क्षेत्र नं जूगुलिं थुकिया संरक्षण यायेगु बचं नं सरकारं राष्ट्र संघयात बियातःगु दु ।
थुथाय् विश्व सम्पदाया नामय् दय्दसं केननिसें हेलसिन्की तक भ्रमण याना जुइपिं पुरातत्व विभागया पदाधिकारीत आतकं छाय् म्हुतुइ धौ फिनाः च्वनाच्वन धइगु नं छगू तःधंगु रहस्यया ख जूगु दु।
थुलिमछि राष्ट्रिय व अन्तर्राष्ट्रिय नियम कानूनं पशुपति क्षेत्र व अनया सम्पदायात छम्ह मन्त्री व निम्ह प्यम्ह पदाधिकारीतयत हू वल धायेवं मनय् वःथे निर्णय यात कि उकिया लिच्वः बांलाःगु वइमखु । ये देया झिलिमिलि खंगु नी, मदुनिपिंसं गथे यानाः निद्वः, पुलांग क्षेत्र, अनया उलि हे पुलांपिं वासिन्दातय्ग भाग्य हिलेग निर्णय यायेफइ ? खँ निबाःद्यः थें यचसे च्वं धर्म संस्कृति व आचार बिचार मदुपिं मनूतय्गु ल्हाःतिइ कोष ला:वंगु दु। उमिगु बिचाः यायेगु धरातल अनया धर्म, संस्कृति व रहनसहन स्वयाः तसकं क्वय्। उमिसं ला पशुपतिइ ध्यबा दु धइगु जक स्यू उकिया हे ल्यूल्य ब्वॉय जूगुलिं थौं थज्याःगु निर्णय याःवःगु खः । व स्वयाः नं थन नेवाःत दतले थम्हं धइथे याये खनीमख धकाः हे नेवाःतय्त बिस्थापित यायेत ग्वःगू षडयन्त्रया छगू छमां जक खः थ्व अधिग्रहणया खेल।
आः नेवाःतय्गु न्ह्यःने छगू हाथ्या दु । यदि उमिसं थ्व समस्यायात अन च्वंपिनिगु जक समस्याया रुपय् काल धाःसा कन्हय् स्वयम्भुइ, बौद्धय, हनुमानध्वाखाय् वा असनय् च्वंपिंत तकं मथनी धायेमफ। थकिया निंतिं समूदायया नेता, नागरिक समाजत, गैर सरकारी संस्थात, युवा क्लबत जक मख थःग जाति प्रति च्यूताः दुपिं प्रत्येक नेवाःत जायेमाः, ल्वायेमाः ।
(ग्वाहालिया नितिंं सुभाय् जितेन्द्र शिल्पकारयात नं)
Published in Sandhya Times on 2002 06 05. And republished in subhaypost.com on 2020 08 11
